Destan; milletlerin tarih boyunca başına gelen doğal afetlerin, talihsizliklerin, savaş ve kahramanlık gibi olayların anlatıldığı efsanevi ve mitolojik unsurlarla süslenen, milli karakter taşıyan manzum eserlerdir.Destanlar, tarihi bir temel olaya dayanır.Olaylar bir bütün olarak değil bölümlerle anlatılır.Destanlar meydana geldikleri tarihte, ait oldukları milletin ortak ülküsünü gösterir.Destanlar tarih,düşünce ve sanat bakımından değerlidirler ve o toplumu araştırma da, o toplumla ilgili bilgi vermede büyük kaynak oluşturur.
Türk Destanlarının Özellikleri:
-Türk toplumlarının milli karakteri, gelenek ve görenekleri yansıtılır.
-Türk toplumları için önemli nesneler ve olaylar kullanılır.
-Türk boyları hakkında bilgi veren kaynakları oluştururlar.
-Konu aldıkları toplumun kaynağı hakkında bilgi verirler.
-Türk destanlarının konu edindikleri olaylar karşısında, milletin nasıl tepki verdiğini, duygu ve düşüncelerini yansıtır.
Türk destanları İslamiyet’ten önce ve sonra olarak 2’ye ayrılır.
İslamiyet’ten Önceki Türk Destanları Nelerdir?
-Yaratılış Destanı: Yaratılışla ilgili en eski Türk inançlarının , kabul edilmiş dinlerin ve Şamanizm’in izlerini taşır.Bu destan evreni, evrenin yaratılışını, doğayı konu edinir.
–Alp Er Tunga Destanı:Sakalara ait bir destandır. Alp Er Tunga MÖ 7. Yüzyılda yaşamış bir Saka hükümdarıdır.Alp Er Tunga’nın İran’a karşı yapmış olduğu savaşları konu edinir.Ancak günümüze kadar çok az bir kısmı gelebilmiştir.
–Şu Destanı: Saka destanıdır.Bu destan MÖ 330-327 yıllarına aittir.Şu, Saha Türklerinin hükümdarıdır.Destanda Şu ile İskender arasında ki mücadeleler anlatılmaktadır.
-Oğuz Kağan Destanı: MÖ 2. Yüzyıla ait bir destandır.Hunlara aittir.Hun hükümdarı Mete’nin yaşamını, kahramanlıklarını, savaşlarını ve oğullarını anlatmaktadır.
-Bozkurt Destanı: Göktürklere ait bir destandır.Destanda sağ kurtulan bebek ve dişi bir kurttan türemelerini anlatılır.
-Ergenekon Destanı: Adını Türklerin uzun yıllar kullandıkları ve kutsal kabul ettikleri Ergenekon’dan alır.Destanda savaştan sonra sağ kalan Türklerin sarp dağlarla çevrili bir ovaya sığınmaları, buraya yerleşmeleri ve yeniden millet olmaları anlatılır.
-Türeyiş Destanı: Uygurlara ait bir destandır.
-Göç Destanı: Uygurlara ait bir destandır.Ülkenin çeşitli felaketlerle karşılaşması nedeniyle Uygurların yurtlarını bırakarak başka bölgelere göç etmek zorunda kalmaları anlatılmıştır.
İslamiyet’in Kabulünden Sonraki Türk Destanları Nelerdir?
-Satuk Buğra Han Destanı: Karahanlılara ait bir destandır.Karahanlılar ilk Müslüman Türk devletidir.Destanda hükümdar Satuk Buğra Han’ın islamiyet’i kabul etmesi ve İslamiyet’i yaymak için yaptıkları anlatılmaktadır.
–Manas Destanı: Kırgızlara ait bir destandır.Kırgızların milli destanıdır.Kırgızlılar ile Kalmuklar arasındaki mücadeleyi anlatan bir kahramanlık destanıdır.Manas destanı dünyanın en uzun destanı olarak kabul edilmiştir.
-Cengiz Han Destanı (Cengizname): Cengiz Han’ın doğumu, yaşamı ve fetihlerinin anlatıldığı destandır.
-Timur Destanı: Timur’un hayatı ve yaptığı savaşlar anlatılmaktadır.
-Edige Destanı: Altınordu Hanı Edige’nin devleti için verdiği mücadeleler anlatılmıştır.
-Battal Gazi Destanı: Battal Gazi ile ilgili bilgiler çok net değildir.Ancak Battal Gazi adıyla bilinen bir Arap kahramanının mücadelelerinin Türk kahramanına uyarlanarak anlatıldığı söylenmektedir.
-Saltuk Gazi Destanı: 13. Yüzyılda Anadolu ve Rumeli’nin fethinde yardımları bulunan evliya Sarı Saltuk’un hayatı anlatılmaktadır.
-Köroğlu Destanı: Bu destan, Ruşen Ali’nin Bolu Bey’i ile olan mücadelelerini anlatmaktadır.Doğum ve ölüm tarihi bilinmeyen Köroğlu’nun gerçek adı Ruşen Ali’dir.16 yüzyılda yaşadığı tahmin edilmektedir.
